دیسک کمر چیست؟

در ستون فقرات بدن انسان بین مهره ها بالشتک ها یا صفحاتی از جنس غضروف وجود دارد که به آنها دیسک گفته می شود که واضح است که در ناحیه کمر به آنها دیسک کمر گفته می شود. ستون فقرات کمری شامل ۵ مهره هستند که در انتها به استخوان مثلثی شکلی به نام استخوان خاجی متصل می شوند. وظیفه ی اصلی دیسک ها ضربه گیر بودن آنهاست. همه افراد دیسک کمر دارند و منظور از دیسک کمر، فتق یا بیرون زدگی آن است.

جنس دیسک کمر چیست؟

ساختار ژله ای دیسک کمر عمدتا از آب و پروتئین ساخته شده است. دیسک کمر تقریبا با شدت مساوی بین مردان و زنان مشاهده می شود البته برخی معتقدند که دیسک کمر در مردان ۵۰-۳۰ ساله بیشتر دیده می شود. متاسفانه روز به روز با افزایش شیوع و کاهش سن ابتلا به دیسک کمر روبرو هستیم بطوریکه بسیار جوانانی با رده سنی ۲۰-۱۶ سال با کمر دردهائی که به علت فتق دیسک روی داده به کلینیک ها مراجعه می کنند.

همانطور که در شکل می بینید بیرون زدگی ماده ژله ای داخل دیسک، عصبی که از کنارش رد می شود را تحریک می کند این در واقع همان پارگی دیسک است و می تواند باعث تحریک عصب سیاتیک شده و منجر به دردی بنام درد سیاتیکی می شود. در واقع در بسیاری از مواد دیسک کمر و سیاتیک به نوعی مطرح کننده یک بیماری هستند. البته استثنائاتی نیز وجود دارد که می تواند علائم درد سیاتیکی را تقلید کند.

علائم دیسک کمر

 درد انتشاریابنده به پاها به عنوان یکی از مهمترین علامتهای دیسک کمر است که در صورت وجود ظن بسیار قوی پزشک را به سمت بیرون زدگی دیسک می برد.
  • بی حسی و ضعف عضلانی
  • احساس گزگز و مورمور و خواب رفتگی در پاها
  • احساس سوزش عضلانی
  • درد موضعی در ناحیه کمر که البته در بسیاری از بیماران ممکن است وجود نداشته باشد.
گاهی بیماران به دنبال گزگز و مورمور شدن پاها ابتدا به بیماری ام اس (MS) شک می کنند در حالیکه خواب رفتگی پاها بیشتر به دلیل تحریک ریشه عصب توسط دیسک کمر است تا بیماری ام اس. در بیماری ام اس علائم دیگری مثل سرگیجه و دوبینی یا بی حسی دست ها بارزتر است.
دیسک کمر ممکن است منجر به کمر درد بسیار شدید شود ولی خصوصا در موارد مزمن بیماری ممکن است اصلا بیمار اظهار شکایت کمر درد نکند و فقط از علائم درد ناحیه باسن، ساق و کناره پا شاکی باشد.
در موارد دیسک کمرهای شدید و پارگی دیسک کمر، علاوه بر درد شدید کمر و انتشار آن به باسن و پاشنه پا و بی حسی و ضعف پاها، کاهش تمایلات جنسی و اختلالات ادراری مانند احتباس ادرار یا بی اختیاری و تکرر ادرار رخ دهد.

عوامل موثر در ایجاد دیسک کمر:

به دو شکل احتمال بروز فتق دیسک کمر وجود دارد:
  1.  موارد حاد و ناگهانی که فشار زیادی به کمر وارد می شود مثل زمین خوردن یا بلند کردن یک جسم سنگین
  2.  موارد مزمن و تدریجی: این موارد بسیار شایعتر است بطوریکه مثلا سالها فرد طولانی مدت پشت میز خود می نشیند و فشارهای کم اما مکرر به دیسک کمر وارد می شود و علت آن را باید در تمام این سالهائی جستجو کرد که فرد بدون ورزش و تناوب در کار طولانی نشسته است.
افرادیکه به طور مکرر به سمت جلو خم می شوند یا مرتب تنه را به یک سمت می چرخانند احتمال ابتلای بیشتری به فتق دیسک دارند.

تشخیص دیسک کمر:

برای تشخیص دیسک کمر پزشک ابتدا سابقه بیماری شما را بررسی می کند و سپس چندین تست فیزیکی از جمله تست های زیر را انجام می دهد.
  1. تست بالا بردن عمودی پا (SLR): شما دراز می کشید و پزشک پائی را که درد دارد بالا می برد.تشخیص-دیسک-کمر
  2. تست بالا بردن پای مخالف: در حالیکه دراز کشیده اید پزشک پائی که درد ندارد را بلند می کند.
  3. تست های عصبی: در صورت ایجاد درد کمر یا درد در پا بدنبال تست های تشخیصی بالا پزشک در ادامه این تست ها را نیز انجام می دهد: تست رفلکس، قدرت عضله به صورت راه رفتن روی پنجه و پاشنه پا، تست تعین وجود یا عدم وجود بی حسی در پاها و گاهی نیز تعیین بی حسی در ناحیه مقعد. که مثبت شدن هر کدام از این تست ها مطرح کننده فشار روی دیسک بین مهره ای خاصی می باشد.
  4. تشخیص با MRI
  5. تشخیص با نوار عصب و عضله

درمان دیسک کمر:

۹۰ درصد بیماران مبتلا به دیسک کمر به درمان های غیر جراحی که توسط متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی انجام می گیرد پاسخ می دهند و اما ۱۰% دیگر که به این درمان ها جواب نمی دهند نیاز به عمل جراحی دارند.

استراحت مطلق

در مرحله ی اول دیسک کمر فرد باید استراحت کند البته منظور چند ماه استراحت نیست و برخلاف باور قدیمی که چندین ماه استراحت مطلق نیاز است فقط به مدت ۳ روز استراحت مطلق برای فتق دیسک کمر کافیست و سپس استراحت نسبی و جلوگیری از فعالیت های سنگین و انجام فعالیت های روزانه به گونه ای که متخصص طب فیزیکی و توانبخشی به بیمار آموزش می دهد.

درمان دیسک کمر با ورزش

بیرون زدگی دیسک کمر شما از هر نوع و در هر وضعیتی که باشد می بایست قبل از انجام ورزش های مربوطه برای دیسک کمر با یک پزشک متخصص طب فیزیکی و توانبخشی مشورت کنید تا مطمئن شوید که می توانید درمان کمر درد با ورزش را بدون خطر افزایش صدمات انجام دهید. حرکتی را بیش از اندازه و بیش از حد توانایی خود تکرار نکنید. وقتی به اندازه کافی قوی شدید پزشکتان به شما کمک خواهد کرد تا برنامه روزانه جدیدی را برای انجام حرکات کششی به اجرا درآورید. با قوی تر شدن عضلات شکم و کمر  علائم دیسک کمر نیز بهبود می یابند.

ورزش اول


به پشت دراز بکشید زانوها را خم کنید و کف پاهایتان را روی زمین قرار بدهید. باسن خود را از زمین بلند کنید تا حدی که زانوها، باسن و ناحیه شانه ها در یک خط راست قرار بگیرند. عضلات باسن و شکمتان در این ورزش منقبض شده اما سر و شانه ها را شل نگه دارید. تا ۱۰ شماره بشمارید و سپس رها کنید این حرکت را صبح، ظهر و شب هر نوبت ۵ بار تکرار کنید.

ورزش دوم

 


به پشت بخوابید، زانوها را خم کرده و کف پاها را به طور کامل روی زمین قرار دهید. بعد به نوبت پاها را داخل شکم بکشید و پای دیگر را دراز کنید. اینکار را به نوبت برای پای راست و سپس چپ انجام دهید و در نهایت هر دو پا را با کمک دست ها با هم به داخل شکم بکشید و بمدت ۱۰ ثانیه نگه دارید. این حرکت را صبح، ظهر و شب هر نوبت ۵ بار تکرار کنید.

ورزش سوم:


به پشت بخوابید، زانوهای خود را خم کنید و کف پاها را کامل روی زمین قرار دهید. پشت و شانه هایتان را ثابت روی زمین نگهداشته زانوهای خم شده تان را تا حدی به طرف چپ بچرخانید که با زمین تماس پیدا کنند تا ۱۰ شماره بشمارید و در همین وضعیت نگه دارید و سپس به همین ترتیب پاها را به سمت راست بچرخانید و دوباره تا ۱۰ شماره نگه دارید. این حرکت را نیز صبح، ظهر و شب هر نوبت ۵ بار تکرار کنید.

ورزش چهارم:


به حالت چهار دست و پا قرار بگیرید بطوریکه زانوها زیر مفصل ران و دست ها زیر شانه ها باشد. در حالیکه سر را به سمت بالا می برید و نگاهتان را به سقف، شکم را به سمت پائین فشار دهید و کمر را گود کنید تا ۵ شماره نگه دارید سپس نفس را بیرون دهید و برعکس سر را پائین خم کرده و شکم را به داخل بکشید اینبار نیز تا ۵ بشمارید و در این وضعیت نگه دارید. هنگام انجام این ورزش نباید احساس درد کنید پس از بروز درد نشانه زیاده روی شما در انجام حرکت و فشار آوردن به خود است.

ورزش پنجم

به حالت چهار دست و پا قرار بگیرید به طوریکه زانوها زیر مفصل ران و دست ها زیر شانه ها قرار گیرد. سپس با منقبض کردن عضلات مرکزی ( شکم و کمر ) دست راست و پای چپ را همزمان بلند کنید تا ۵ بشمارید و سپس برعکس دست چپ و پای راست را بلند کنید و مجددا تا ۵ بشماید و نگهدارید. در سه نوبت صبح، ظهر و شب و هر نوبت ۵ بار انجام دهید.
این ورزش به غیر از دیسک کمر برای کل ستون فقرات مفید می باشد و ورزش مناسبی برای تقویت عضلات گردن نیز هست.

پیاده روی ورزش مناسب دیگر برای دیسک کمر

 


تحقیقات نشان داده افرادیکه به صورت مرتب می دوند یا پیاده روی می کنند در ناحیه دیسک کمر و ستون فقرات سالم تر هستند به طوریکه پیاده روی یا دویدن آرام روزانه به مدت ۱۰ دقیقه باعث کاهش کمر درد، کاهش وزن، کاهش ابتلا به دیابت و پوکی استخوان می شود. کارشناسان می گویند فقط ده دقیقه پیاده روی سریع خطر مرگ زود هنگام را تا ۱۵% کاهش می دهد.

شنا و انجام حرکات حرکات در آب ورزش هائی مفید برای دیسک کمر

شنا از ورزش های مفیدی برای دیسک کمر و بسیاری از کمر دردهاست. چون آب باعث کاهش وزن بدن می گردد و فشار وارد بر ستون فقرات کم می گردد و چون بسیاری از بیماران مبتلا به کمر درد به علت وجود درد شدید، کاهش تراکم استخوان، ناتوانی اندام ها و سایر عوامل امکان انجام تمرینات ورزشی بر روی زمین را ندارند حرکات ورزشی در آب می تواند کمک بسیار زیادی برای درمان این بیماران باشد. تکنیک های مورد استفاده در ورزش آب درمانی برای کمر درد عبارتست از: آبگرم درمانی، تمرینات ویژه در حالت ایستاده یا شناور بودن بیمار، پیاده روی در آب، شنا و حرکات خاص با استفاده از تجهیزات تخصصی.
 بهترین و مناسب ترین دمای آب بین ۳۲ تا ۳۷ درجه سانتی گراد است چون در این دما بهترین شرایط برای کاهش درد مهیاست.

مزایای آب درمانی:

  •  آرام سازی عضلاتی که بیش از حد از آنها استفاده شده است
  • کاهش فشار در مفاصل دردناک
  • کاهش استرس
  • بهبود جریان خون
  • کاهش حساسیت بدن نسبت به درد

کمپرس گرم:

استفاده از گرما به صورت استفاده از حوله گرم شده، کیسه آب گرم و سایر گرما درمانی ها برای مراحل ابتدائی درمان در منزل به منظور کاهش گرفتگی های عضلانی و نقاط درد ناشی از فتق دیسک کمر توصیه می شود. همچنین گرما باعث افزایش جریان خون و نیز اکسیژن سلولی می شود که خود به درمان کمر درد کمک می کند. همچنین بهتر است قبل از انجام ورزشهای درمانی مربوط به دیسک کمر کمپرس گرم در ناحیه کمر و عضلات اطراف انجام گیرد.

کمپرس سرد:

 به صورت درمان خانگی در موارد التهابات ناشی از بیرون زدگی دیسک در اطراف عصب های ستون فقرات کمپرس یخ می تواند باعث کاهش آنها شود و در نتیجه ی کاهش التهابات درد ناحیه کمر را نیز تخفیف دهد. این کمپرس یخ را می توان با استفاده از گذاشتن قالبهای یخ درون کیسه فریزر و یا بسته های ژل یخ انجام داد.

تجویز دارو:

 داروهائی که در کمر درد بیشتر استفاده می شوند معمولا داروهای ضد التهاب، مسکن و شل کننده های عضلانی که با نظر متخصص طب فیزیکی و توانبخشی جهت بهبود علائم استفاده می شود. همچنین کپسولهائی به نام گاباپنتین یا پره گابالین با برند تجاری لایریکا داروی مناسب دیگری است که جهت دردهای تیر کشنده ناشی از دیسک کمر مورد استفاده قرار می گیرد. بیمار باید آموزش ببیندکه دارو را به شکل موثر و در مدت مناسب حتی اگر درد و علائم ندارد مصرف کند مثلا گاهی بیمار موقع درد تنها یک مسکن (بدون توجه به دوز ضدالتهابی آن) مصرف می کند و به محض ساکت شدن دردش مجددا فعالیتهای سنگین و اشتباه را انجام می دهد در این حالت اگر درد مجددا ظاهر شود دیگر کار از کار گذشته و احتمال زیاد پارگی دیسک کمر رخ داده است.

درمان های فیزیکی دیسک کمر:

جراحی های بسته دیسک کمر:

منظور روش های کم تهاجمی و بی خطر است که تاثیر زیادی در کاهش روند پیشرفت بیماری و درد ناشی از آن خواهد داشت. از جمله این روش ها می توان به انواع تزریق ها مثل تزریق اپیدورال، تزریق بلوک مفاصل فاست، اوزون تراپی، رادیو فرکوئسنی (RF)، پی آر پی (PRP) و جراحی با لیزر اشاره کرد.

لیزر درمانی:

لیزر پرتوان یک روش درمانی موثر و ایمن برای درمان بیرون زدگی های دیسک کمر و کمر درد است و البته در سنین مختلف موثر و کارآمد است.

لیزر درمانی یک روش درمانی بدون درد، غیر تهاجمی و غیر جراحی بوده و هیچگونه عوارض جانبی ندارد. امواج نور لیزر طیف محدود و متمرکزی دارد که برای درمان درد و التهاب و تورم استفاده می شود.

روش درمانی TENS:

دستگاه TENS از جریان الکتریکی برای تحریک عضلات استفاده می کند که با وجود اینکه شدت بالائی دارد اما بدون درد است. الکترودها روی پوست قرار داده شده و جریان الکتریکی به نقاط کلیدی در مسیر عصب ها ارسال می شود و با اینکار کاهش اسپاسم عضلات رخ داده و نیز باعث کاهش ترشح اندورفین شده که همین امر تسکین دهنده طبیعی درد در بدن است.

بریس یا کمربندهای طبی:

کمربندهای طبی به عنوان یک روش درمانی طولانی مدت برای بیرون زدگی های دیسک کمر نیستند چون استفاده زیاد از آنها خود منجر به ضعف عضلات کمر می شود. فقط در کمر دردهای حاد آن هم به مدت چند روز توصیه به بستن کمربندهای طبی می شود.

درمان های دستی(مانیپولاسیون):

درمان های دستی بوسیله متخصص طب فیزیکی و توانبخشی در صورت نیاز انجام می شود. این درمان بیشتر در موارد دردهای حاد یا تحت حاد کمری که یا اخیرا درد شدیدی ایجاد شده یا نهایتا ظرف ۴-۲ هفته گذشته شروع شده و هنوز باقی مانده است. حتما پس از تشخیص درست این کار توسط پزشک متخصص طب فیزیکی جهت کاهش درد و تسریع روند بهبودی انجام می گیرد.

ماساژ درمانی:

ماساژ درمانی برای درمان فتق دیسک کمر یک روش ثابت شده ای نیست اما روشی ایمن و بدون عوارض جانبی است و از طرفی چون بسیاری از اوقات کمر دردها ناشی از اسپاسم عضلات کمری است بدنبال ریلاکسیشن ناشی از ماساژ درمانی از شدت دردهای کمر کاسته می شود. البته اگر شما دچار پوکی استخوان، ترومبوز وریدی، عفونت پوستی، زخم باز یا آرتروز در نزدیکی محل ماساژ هستید ماساژ تراپی روش مناسبی برای شما نیست.

کشش یا تراکشن:

هدف از کشش ستون فقرات، کاهش اثر جاذبه بر ستون فقرات است.
با استفاده از این روش (نیروی کششی) فاصله بین مهره ها افزایش می یابد و نتایج مطلوب زیر حاصل می شود:
  1. فشار کمتری بین دیسک های ستون فقرات ایجاد خواهد شد و متعاقبا از شدت درد کاسته شده و دیسک تقویت می شود.
  2. با نزدیک شدن هسته های ژله ای به مرکز دیسک این احتمال هست که برآمدگی یا تحدب دیسک کاهش یابد.
  3. مجراهای خروجی ستون فقرات بازتر شده و رشته های عصبی امکان و رشد پیدا کرده، گردش خون بهتر انجام شده و از میزان فشار به آنها کاسته می شود.
  4. کششی که به این شکل به عضلات، تاندونها و رباط ها اعمال می شود هیچگاه از طریق فعالیت ها و تمرینات دیگر وارد نمی شود مگر اینکه بدن را کاملا شل کرده و از میله آویزان شوید.

مهمترین نکات در پیشگیری از بروز کمر درد و دیسک کمر:

 طرز صحیح خوابیدن:

 


بهترین حالت خوابیدن، خوابیدن به پهلوست و قرار دادن یک بالش نازک بین دو زانو، وضعیت مناسب بعدی خوابیدن به پشت و گذاشتن بالش نازکی زیر زانوهاست تا کمی خم شوند.
هیچگاه بحالت «دمرو» یا روی شکم نخوابید چون اینحالت باعث ضعف عضلات کمری و بروز فتق دیسک کمر و کمر درد می شوند.

انجام تمرینات ورزشی منظم:

تقویت عضلات کمر در هنگام کمر درد مهم است. سعی کنید ترکیب فعالیتهای قدرتی و تمرینات تقویت شکم را حداقل برای ۲ بار در هفته انجام دهید که در باشگاه های ورزشی این تمرینات در گروه ورزشی «پیلاتس» ارائه می گردد.

پوشیدن کفش مناسب:

انتخاب کفش مناسب و بویژه پاشنه کوتاه مهمترین شرط برای پیشگیری از کمر درد است.

حفظ وضعیت صحیح نشستن:

از آنجا که بسیاری از ما زمان زیادی را صرف نشستن می کنیم حفظ وضعیت خوب نشستن و انتخاب یک صندلی با کیفیت برای پشتیبانی از کمر مهم است. صاف بنشینید، کمر راست و شانه به عقب باشد. پائین تنه باید با پشتی صندلی در تماس باشد. استفاده از یک تکیه گاه یا بالش کوچک در ناحیه کمر سودمند است.
البته در تحقیقات جدید ذکر شده بهترین زاویه پشتی و نشیمن صندلی ۱۳۰ درجه می باشد. وزن خود را به طور مساوی روی دو سمت نشیمن خود توزیع کنید. زانو ها باید همسطح نشیمنگاه و یا کمی بالاتر از آن قرار گیرد برای اینکار می توانید از یک زیر پائی استفاده کنید. هرگز پاها را روی هم نیندازید زیرا برای زانوها مضر است. سعی کنید بیش از نیم ساعت در یک وضعیت ننشینید هر از چند گاهی برخاسته، راه بروید و یا چند حرکت کششی انجام بدهید.

سیگار نکشید:

مطالعات زیادی نشان داده که افراد سیگاری بیش از افراد غیرسیگاری کمر درد را تجربه کرده اند. نیکوتین موجود در سیگار جریان خون به ستون فقرات را محدود کرده و اینکار منجر به خشکی و یا حتی پارگی دیسک می شود. همچنین سیگار کشیدن منجر به کاهش تغذیه عضلات و تاندون های ناحیه کمری می شود.

طرز صحیح بلند کردن اجسام:

کمر درد اغلب با بلند کردن اجسام سنگین رخ می دهد. مهمترین نکاتی که هنگام بلند کردن اجسام باید رعایت شوند عبارتند از:
  •  قبل از بلند کردن جسم اول مطمئن شوید خیلی سنگین نیست. اگر بیش از حد سنگین است حتما از فرد دیگری نیز برای بلند کردن آن کمک بگیرید.
  • هیچگاه برای بلند کردن اجسام هر چند سبک از کمر خم نشوید بلکه کمر خود را صاف نگهداشته و زانوها را خم کنید.
  • تا جائیکه ممکن است جسم را به بدن خود نزدیک نگه دارید و پاهای خود را قدری بازتر کنید زانوها را خم کرده و عضلات شکمتان را منقبض کنید.
  • از چرخاندن ناگهانی اجسام به طرفین بپرهیزید. اگر می خواهید بچرخید کل بدن را بچرخانید نه فقط کمرتان را